interview met Ruud Baanders over Zen en geweldloze communicatie
Nieuwsbrief Zenpeacemakers, augustus 2018 Zie voor de hele nieuwsbrief: nieuwsbrief augustus Zen Peacemakers Lage Landen.
In juni 2018 gaf Ruud Baanders een 4-daagse training ‘Zen and Non Violent Communication’ in het prachtig gelegen retraitecentrum Rödjorna in Zweden. Een groep Nederlanders, Zweden en een Vlaamse verkenden met Ruud samen de verschillende kanten én de samenhang van zen en geweldloze communicatie. Ruud is geautoriseerd zenleraar in de Maha Karuna traditie én is gecertificeerd trainer geweldloze communicatie. Diana Vernooij was erbij en sprak met Ruud Baanders.
“Het was puur toeval. Marshall Rosenberg, de stichter van de geweldloze communicatie, sprak op een conferentie over coaching waar ik was voor mijn werk bij Shell. Direct op het moment dat ik hem zag, herkende ik de spirituele basis van Rosenberg. Ik ervoer een hart-tot-hart relatie. Datzelfde had ik 20 jaar daarvoor meegemaakt toen ik mijn zenleraar Ton Lathouwers leerde kennen. Dat waren beide authentieke diepe spirituele ervaring. Ik heb het geluk gehad dat ik bij hem heb kunnen trainen en contact met hem had. Daardoor wist ik: geweldloze communicatie gaat een belangrijke plaats in mijn leven innemen.
Geweldloze communicatie (GC) bouwt voort op wat Mahatma Gandhi in beweging heeft gezet: geweldloosheid als een levenshouding voor een compassievolle communicatie. GC is een methodiek van communiceren over observaties, gevoelens, behoeften en verzoeken. In GC ervaar je dat de onderlinge verbondenheid met andere mensen in voor iedere mens universele behoeften ligt. Je beseft dat je je eigen leven verrijkt als je de behoeften van anderen daarbij betrekt. Dat is uniek. Vanwege die spirituele laag kan GC aansluiten op andere spirituele stromingen. GC kan zelfs als toegepaste methodiek, bewust of onbewust, spiritualiteit tot leven brengen. Het is de kracht van GC en een deel van het succes dat het veel meer is dan een methodiek.
Na vele jaren van meditatie heeft het pad van geweldloze communicatie me duidelijkheid gegeven over wat ik kan doen als ik van mijn meditatiekussentje afstap. Ik had behoefte aan die leerweg, een pad om iets neer te zetten in de wereld, als uitwerking van mijn al jarenlange zenweg. GC is de praktische aanvulling geworden van mijn zenpraktijk. Ik heb het altijd bijzonder gevonden om sesshins te doen bij Ton, maar de vraag bleef: hoe doe je dat: compassievol leven? Door te mediteren veranderde er op onbewust niveau iets in me maar hoe ik concreet compassievol kan leven: dat vond ik bij GC. Het werd een verstrengeling van twee paden die soms parallel lopen en soms elkaar kruisen. Ze blijven elkaar beďnvloeden.
Ik profileer mij vooral als leraar geweldloze communicatie en minder als zenleraar, terwijl ik door Ton Lathouwers wel als zenleraar geautoriseerd ben. Ik wil graag mijn energie en tijd zo besteden dat ik de grootste bijdrage kan leveren aan het welzijn van anderen. Ik kan het meest betekenen in de wereld door mijn communicatietrainingen en door zen en geweldloze communicatie met elkaar in verbinding te brengen.”
verbinding
“Het is geen toeval dat de Zen Peacemakers op mijn pad kwam. Ik ontmoette Bernie Glassman in Zwitserland bij een training met workshops en gesprekken. Ik wist toen nog niet dat hij geweldloze communicatie deed en zijn sanghaleden ook aanraadde om trainingen te volgen. Bernie heeft Marshall gesproken. Voor mij was onze ontmoeting de opstap om verder te kijken bij de Zen Peacemakers. Bernie raadde mij aan met Frank de Waele te gaan praten. Ik ben toen met Frank op een bearing witness retreat mee geweest naar Lampedusa en raakte goed bevriend met Frank. Nu geef ik zo’n drietal trainingen per jaar in Vlaanderen voor de Zensangha van Frank en ik geef beginnersweekends in Nederland voor de Zen Peacemakers. Zowel de vriendschap met Frank als het werk in de sangha en met de Zen Peacemakers helpen mij om de verbinding tussen GC en zen te verdiepen.
De Zen Peacemakers hebben de keuze gemaakt om hun boeddhistische praktijk in de wereld neer te zetten. Ze zijn in verbinding met hun dagelijks leven en werken vaak op moeilijke plekken. Zij kunnen GC inzetten vanuit zelfzorg én om een authentieke, respectvolle en efficiënte verbinding te maken met anderen. De Zen Peacemakers zijn bij uitstek een doelgroep voor geweldloze communicatie – omdat zij als boeddhist willen leven én in de wereld staan. Ze leven daadwerkelijk zowel de boeddhistische gelofte om alle levende wezens van lijden te bevrijden als hun sociale betrokkenheid. GC en zen zijn dan twee kanten van dezelfde munt. Er is geen onderscheid, geen tegenstelling tussen binnen en buiten, tussen mij en de ander.
De verbinding tussen zen, of überhaupt het boeddhisme, en geweldloze communicatie ligt in het stoppen van je automatische gedrag. Niet direct reageren, je oordelen loslaten en aanwezig zijn met wat er nu in jou en de ander leeft. GC geeft goede handvatten voor een interpretatievrije waarneming. Het inbouwen van een pauzemoment, stoppen met reactief gedrag, stoppen met escaleren en een andere keuze maken in je gedrag: dat is ook weer belangrijk in het boeddhisme.
De universele behoeften, die we in de geweldloze communicatie steeds weer zien, zijn als het web van Indra, de onderlinge verbondenheid van alles in de wereld. Niets staat los van elkaar. Ik ben geen onafhankelijk zelf – ‘ik’ is verbonden met anderen.
Ik ben nog zoekend hoe boeddhisme en geweldloze communicatie verbonden zijn. Ik zie lijnen vanuit de Abidharma (de boeken in de canon over psychologie). In het bewustzijnsproces zijn waarnemingen en gevoelens door karma gegeven. Daarnaast is er openheid voor bewuste beďnvloeding. Nog nooit heeft een boeddhist tegen me gezegd dat wat ik doe níet past in de boeddhistische praktijk. Als GC zonder dogmatisme en met een open hart en geest wordt beoefend, zit er iets in. Het voelt goed maar om onder woorden te brengen wat dat precies is blijft lastig.”
het hart
“Er zijn verschillende invalshoeken en verschillende doelgroepen bij het delen van GC. Dit kunnen mensen zijn die komen voor heling van hun eigen pijn, of mensen die komen voor de communicatie met familie, vrienden of hun leefomgeving. Andere mensen komen uit religieuze of spirituele belangstelling, of zij komen uit het bedrijfsleven en willen hun werkcultuur veranderen.
Als wij als westerlingen ons vooral richten op het vervullen van onze eigen behoeften kan GC resulteren in het versterken van het ego, waarover ik overigens geen oordeel over wil hebben.
De oefeningen die op onze individuele behoeften gericht zijn, zijn in het westen vanzelfsprekend. Er zijn grote verschillen met het verre oosten waar een meer groepsgerichte cultuur heerst. Voor boeddhisten is daar het één worden met het geheel belangrijker dan de heling van het individu. Ik verwacht dat GC in het oosten eerder zal aanspreken door te starten vanuit de universele laag van behoeften. Dat brengt mensen terug naar de verbondenheid met het geheel, waarbij boeddhisten zich dan aansluiten op de boeddhistische dharma en psychologie. Beide aspecten, de eigen behoeften en de universele laag, zijn in feite een expressie van het hart van geweldloze communicatie.
Ik word uitgenodigd zowel in Europa als in Korea om met boeddhisten te delen wat GC voor hen zou kunnen betekenen. Mijn ervaring van de afgelopen jaren zal mij helpen om voor hen de juiste invalshoek te vinden, en dat zal in Korea anders zal zijn dan hier in het westen.
Het is belangrijk dat mensen de spiritualiteit aan de basis van NVC zien en dat zij dat in hun achterhoofd houden als zij de techniek van het proces leren. Het is echt een spirituele praktijk, die ik als een manier van leven probeer te laten zien. Zelfs als mensen NVC als een mechanische techniek beoefenen, zullen zij tussen andere mensen en zichzelf dingen beginnen te ervaren, die zij niet eerder konden ervaren. Dus uiteindelijk zullen ze bij de spiritualiteit van het proces uitkomen. Ze zullen zien dat het meer is dan een communicatieproces en zich realiseren dat NVC werkelijk een bepaalde spiritualiteit aan het licht brengt. Dus ik heb geprobeerd de spiritualiteit in het proces te integreren zonder de schoonheid ervan te vernietigen door abstracte filosofie. Marshall Rosenberg
De spirituele invalshoek, die ik in mijn workshop Geweldloze Communicatie en spiritualiteit naar voren haal, is nodig om de weg te vinden naar de universele laag van behoeften. Het heeft tijd nodig om die universele laag te zien en te ervaren. In een 2-daagse beginnersworkshop pik je dat vaak nog niet op. Of het zou een beginnersworkshop moeten zijn waarbij de nadruk ligt op de diepgang van de universele verbindingen, in plaats van de GC-vaardigheden die ik nu vaak overdraag. Daar zou ik eens over kunnen doordenken. Het is voor mij een leer- en groeiproces.
Om geweldloze communicatie levend te houden moet je er mee aan de slag, ook buiten de workshops. Een van de dingen die me bezig houden is hoe GC levend te houden in de Zen Peacemakers-sangha, zodat het een onderdeel wordt van hoe er met elkaar wordt omgegaan. Om het te integreren in de sangha heb ik een handleiding geschreven voor oefengroepen. Er is nu een groep in Antwerpen en een in Gent. Dat heeft veel voeten in de aarde gehad. Het punt is dat er iemand moet zijn die de kar trekt. Ik vind het levend houden van GC een zorg. GC heeft nog geen structurele plaats gevonden. Ook Bernie heeft alleen training aanbevolen en in zijn sangha is, zover ik weet, GC ook niet structureel geďmplementeerd. Na een sesshin kun je thuis op je kussentje gaan oefenen, bij geweldloze communicatie is dat moeilijker. Er zijn al zoveel activiteiten binnen in de Zen Peacemakers – om dit er nu weer bovenop te stapelen is niet makkelijk. Tegelijk is GC wel een goede steunstructuur als je ingewikkelde dingen gaat doen of met zware conflicten wil omgaan. Er is in Vlaanderen een kerngroep die naar alle workshops komt, we zouden het er eens met elkaar en met Frank over kunnen hebben.”
wereldverbeteraar
“Er zijn binnen de beweging van de geweldloze communicatie mensen actief in sociale verandering, zoals dat door Marshall Rosenberg vaak werd genoemd en beschreven. Voor hem was de toepassing van GC zowel op persoonlijk als op sociaal niveau onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het uitgangspunt is dat ieders behoeften gezien en gerespecteerd zouden moeten worden. Waar je ook woont en hoe je leven ook loopt, de intentie zou moeten zijn in gelijkwaardigheid je behoeften te voeden. De ongelijkheid naar sekse, cultuur, landen – er zijn GC-mensen die zich daar erg voor inzetten, zij faciliteren de processen waarmee zij sociale verandering beogen. In algemene zin zit dat niet in zen terwijl Boeddha wel een wereldverbeteraar was. Binnen de Zen zijn we geneigd om binnen het individuele wereldje van zenbeoefenaars te blijven. De Zen Peacemakers willen verder. Je zit niet voor jezelf, je wil handen en voeten geven aan wat jouw zenervaring in de maatschappij kan betekenen. Je wil handelen vanuit je spiritualiteit. Dit spreekt mij sterk aan bij de Zen Peacemakers.
Hoe vreemd dat misschien ook klinkt uit de mond van een zenleraar: ik denk dat geweldloze communicatie in principe zonder zen kan, zonder boeddhisme. Maar ik denk dat GC niet kan zonder een vorm van spiritualiteit, impliciet of expliciet. Wat ik vaak zie is dat de GC beweging zich vooral richt op de pragmatische en activistische kant en de spirituele kant verwaarloost. Als je echt gelooft dat ieder zijn eigen pad moet volgen – op verschillende plekken in die ontwikkeling – dan is spiritualiteit belangrijk. Het gevaar is dat wereldverbetering strandt in een activistische model van welvaart voor iedereen, vooral op materieel gebied. Omdat er geen visie is op de spirituele kant van het leven roept het weerstand op. Het blijft te impliciet bij GC. Waar de oorzaak ligt dat het misloopt met onze behoeftebevrediging – dat wordt niet meegenomen in GC. Het boeddhisme biedt daar een visie op. Bij GC is het benoemen van spiritualiteit áls een van de vele behoeften al voldoende. En vanuit het boeddhisme gaat de spiritualiteit dieper in op de methode. GC kan zonder zen, boeddhisme of een andere vorm van spiritualiteit maar zal dan niet tot volle bloei komen.
Ik wil graag een rol spelen om die inbreng van spiritualiteit in GC te gaan bewerkstelligen, wat dan voornamelijk in mij eigen zentraditie gegrond zal zijn. Het christendom heeft ook op mij invloed gehad, ik ben een aantal jaren in de kerk van de Heiligen der Laatste dagen (Mormoonse kerk) en in de antroposofie actief geweest.
Ik heb in Italië, als onderdeel van internationale training, een workshop GC en spiritualiteit gegeven. Dat was nieuw en werd zeer gewaardeerd. Maar ik wil geen ‘zen verkopen’ en breng op dit moment vooral mijn eigen voorbeeld in. Ik ben overtuigd dat de boeddhistische basisprincipes, zoals de vier edele waarheden of de boeddhistische psychologie, een eye-opener kunnen zijn, mits op de juiste manier gebracht. Ik zoek voorlopig naar een manier om niet zozeer zen, dan wel spiritualiteit in te brengen.
GC expliciet mengen met de zenmeditatiepraktijk (zazen) zie ik niet zitten. Moeten we op onze behoeften gaan zitten mediteren? In zazen doen we dat niet – in een ander type meditatie misschien wel. Ik denk wel dat de praktijk van zazen een voedingsbodem creëert waarin de zaadjes van GC goed kunnen groeien en bloeien Het kan elkaar aanvullen en tegelijkertijd hebben beide methoden een eigen weg met eigen leraren.
lef
Ik houd van de retraitevorm, van sesshins van een aantal dagen in stilte. De sesshins hebben me veel gegeven in mijn leven, vooral stabiliteit. De stilte en het mediteren helpen je om goed bij jezelf te komen, naar een teisho te luisteren en met een groep mensen samen te zijn. De waarde ervan is dat je de stap buiten de gewone wereld zet, de focus op de binnenkant richt, op de spirituele dimensie en de verdieping. Altijd zijn er een paar teisho’s die weer precies het goede zeggen op het goede moment. Er gebeurt altijd iets. Ik maak verbinding met lagen van inspiratie, ik kom in verbinding met het pad dat ik ga. Sesshins geven mij de kracht om bezig te blijven, om de verbinding levend te houden met mijn zenactiviteiten. Alleen maar zelf zitten thuis zou niet genoeg zijn. En grote kloostervormen, daar heb ik niets mee. Ik heb er ook geen ervaring mee.
Ik heb grote bewondering voor Bernie Glassman. Hij was vroeger een zenmeester van de oude stempel. In een bijeenkomst vertelde Bernie iedere dag over 20 jaar van zijn leven. Op een gegeven moment vroeg hij zich af of die eerste 20 jaar van keiharde zentraining eigenlijk wel goed bestede tijd is geweest. Hij heeft radicale uitspraken gedaan en zijn zenpraktijk omgegooid. Ik houd van zijn oefenpraktijken zoals de bearing-witnessretreats en straatretraites. Hij had het lef alles anders te gaan doen, om niet meer in oude vormen te investeren maar in maatschappelijke betrokkenheid. Ik sluit me daar graag bij aan.”
Lees verder:
Website van Centre for Non Violent Communication
De sangha van Ton Lathouwer
De website van Ruud Baanders
Programma van de sangha van roshi Frank de Waele
Programma en info over een vervolg in 2019 van ‘Zen and Non Violent Communication’ in: Rödjorna
Schrijf je in voor de nieuwsbrief op: Zenpeacemakers Lage Landen.